مدیریت منابع آب، مدیریتی چند جانبه است - مجله آزمون اول

دکتر ابوالفضل مساعدی در گفت وگو با خبرنگاران در خصوص مدیریت منابع آب در کشور اظهار کرد: مدیریت منابع آب یکی از مهمترین مسائل اساسی کشور است. در حوزه آب دیدگاه فنی بیشتر حاکم بوده و کمتر به دیدگاه مدیریتی پرداخته شده است. در ایران بیشتر به بحث انتقال آب، حفر چاه، تامین آب و..... توجه شده و کمتر به موضوعات اساسی در مدیریت آب پرداخته شده است. مدیریت منابع آب مدیریتی چند جانبه بوده و صرفا به وسیله مسائل فنی نمی گردد آب را مدیریت کرد.

وی افزود: البته بخشی از مشکل آب نیز طبیعی است، زیرا جمعیت در طی 50 سال گذشته 20 برابر شده است، ولی بارندگی تغییری پیدا ننموده است. پس سهم هر نفر از منابع آب مشهد کاهش پیدا نموده است.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی در خصوص دلایل عدم توجه به مدیریت آب در کشور بیان نمود: واقعیت این است که ده ها سال است در وزارت نیرو شرکت مدیریت آب وجود دارد، اما مدیریت بیشتر در تامین آب بوده است. در طی گذشت سالیان و حرکت به جلو، سطح آب زیرزمینی روز به روز کاهش پیدا نموده است بنابراین شاید امروز به اجبار به این نتیجه رسیده ایم که مدیریت منابع آب صرفا با دیدگاه تامین جوابگو نیست .

وی خاطر نشان کرد: بحث اصلی این است که آب در کشور دولتی شد و مدیریت دولتی آب جوابگو نبود. هزاران سال مردم با توجه به اقلیم کشور از منابع آب به صورت کامل و بدون مشکل اساسی استفاده می کردند، اما وقتی مدیریت آب دولتی شد، احساس مسئولیت در خصوص آب و منابع آن کاهش پیدا نموده و رقابت در استفاده از منابع آب بیشتر شد. این مساله یعنی عدم مدیریت یکپارچه منابع آب در مناطق کشاورزی به خوبی دیده می گردد.

مساعدی با تاکید بر اینکه در مدیریت یکپارچه منابع آب سعی می گردد تا اندرکنش ها، واکنش ها و کنش هایی که بین اجزای مرتبط با مدیریت منابع آب همزمان با هم مورد بحث وآنالیز قرار می گیرند، خاطر نشان کرد: در مدیریت یکپارچه منابع آب تنها دولت مدیریت یکپارچه منایع آب را بر عهده نخواهد داشت، بلکه مردم،کشاورزان، بهره برداران و .... نیز تصمیم گیرنده هستند و دولت در نهایت یک هماهنگ نماینده است. در مدیریت یکپارچه آب دیدگاه صرفا فنی نیست، بلکه مدیریت یکپارچه منابع آب دیدگاهی مالی، اجتماعی، فرهنگی، اکوسیستمی، حفاظت محیط زیستی و دیدگاهی جامع و پایدار است.

وی در خصوص همکاری های بین المللی در زمینه آب بیان نمود: آب و اقلیم مرزهای سیاسی را نمی شناسد و آب مبحثی جهانی است. بحث مدیریت منابع آب با دیدگاه کلان بحثی صرفا منطقه ای ، استانی و کشوری نیست. بسیاری از کشورها بیش از 40 سال است که به این نتیجه رسیده اند. ولی در کشورهای آسیایی این مساله کمتر مورد توجه قرار گرفته است. متاسفانه تقریبا در کشور ما مبحث دیپلماسی آب در دانشگاه تدریس نمی گردد. این رشته احتیاج به درک مباحث فرهنگی، فنی مرتبط با آب، اجتماعی و سیاسی دارد.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی در خصوص پیمان های بین المللی در بحث آب گفت: این پیمان ها بیشتر به صورت کلی گویی است، آیین نامه ها و مقرراتی در این زمینه وجود دارد. سازمان ملل نیز در این زمینه چند سال پیش مقرراتی وضع کرد و از کشورها خواست این مقررات را رعایت نمایند. اما متاسفانه برخی از کشورها مانند ترکیه به این پیمان ها عمل نمی نمایند. برای مثال ریزگردی که در نیمی از کشور به وجود آمده به دلیل همین موارد است. کشورهای بالا دستی نسبت به آب احساس مالکیت می نمایند و حجم بسیار زیادی از آب را در کشور خود نگه می دارند. در نتیجه کشورهایی مانند سوریه، عراق و در نهایت ایران با مسائلی روبرو شده اند. از طرف دیگر در شرق کشور خشک شدن هامون نیز مشکل اساسی را در کشور به وجود آورده است.

وی ادامه داد: از سال 1355 ایران و افغانستان قراردادی در زمینه حق آبه هامون دارند که افغانستان موظف است حجمی از آب را به ایران منتقل کند، اما متاسفانه چه قبل از انقلاب و چه بعد از انقلاب این مساله عملی نشد. در بعد انقلاب نیز تفاهم نامه ای بین دو کشور امضا شد و زمانی که وزارت خارجه کشورمان پیگیر این مساله شد دولت افغانستان گفت ما به تعهدمان پایبند هستیم، اما در جهت حرکت آب به ایران کشاورزان آب را برداشته نموده و در نتیجه از عهده ما خارج است.

مساعدی درخصوص مداخلات انسانی در بحث آب توضیح داد: انسان باید سعی کند اکوسیستم را به خوبی حفظ نماید. مدیریت منابع آب نباید مداخله جویانه باشد. متاسفانه با توجه به اینکه در بسیاری از شهرها و کشورها توان اکولوژیک کمتر از میزانی است که باید باشد، به منابع بسیار فشار می آید. اگر هم احتیاج به مداخلاتی هست این مداخلات باید هوشمندانه باشد.

وی در خصوص ساخت سد و مدیریت آب با ساخت سد خاطر نشان کرد: به طور کلی به سد سازی به صورت صفر و یک نمی توان نگریست. واقعیت این است که در ساخت سدها باید آنالیز های دقیقی صورت گیرد، تا سدسازی کمترین اثرات منفی و بیشترین اثرات مثبت در دراز مدت را به همراه داشته باشد. مدیریت منابع آب صرفا ساخت سد نیست. سد طرق در مشهد یکی از سدهایی که قبل از تکنولوژی های امروزه وجود داشته است. این سد حداقل 300 سال قدمت دارد. این نشان می دهد که گذشتگان ما در دوره های قبل به بحث ذخیره آب فکر می کردند. اما مشکل اینجا است که در سدسازی افراط اجرا شده و حق آبه محیط زیست پایین دست در نظر گرفته نشده است. در مواردی سدسازی اثرات مثبتی نیز داشته است. امروزه در پروژه های سدسازی بحث پیوست محیط زیستی مورد توجه قرار می گیرد.

عضو هیات علمی گروه علوم و مهندسی آب دانشگاه فردوسی با اشاره به اینکه توجه به پیوست های محیط زیستی در یکی دو دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است بیان نمود: به دلیل عدم رعایت حق آبه محیط زیست مسائل بسیار زیادی که در گذشته نبوده امروزه به وجود آمده است و این مساله بسیار جدی تر مورد توجه قرار می گیرد. البته این نکته باید مورد توجه قرار بگیرد که سدسازی تنها در زمینه ذخیره آب نیست، بلکه مهار سیلاب ها نیز مورد توجه است.

وی درخصوص آب های سطحی و مسائل انتقال بین حوزه ای آب بیان نمود: از دیدگاه مدیریت منابع آب تا جایی که امکان دارد نباید این انتقال صورت گیرد و گاهی در موارد خاص این کار انجام می گردد. برای مثال انتقال آب از عمان به مشهد مطرح شده و بنده با چنین انتقالی شخصا مخالف هستم. این انتقال از نظر مالی و از نظر محیط زیستی نیز در دراز مدت به صرفه نیست. زیرا در انتقال آب از دریای عمان به مشهد طبیعتا شوری آب گرفته شده و نمک آب در حوزه عمان باقی مانده و در همانجا مشکل ایجاد می نماید. آبی که به مشهد می رسد نیز چون از خارج حوزه وارد منطقه می گردد در دراز مدت می تواند مسائلی را ایجاد کند. برای مثال وقتی آب از سددوستی به مشهد رسید سطح آب در مشهد بالا آمد و به بخش هایی از مشهد به خصوص حاشیه شهر مشهد صدماتی وارد شد. اگر ضایعات فراوری شده در مزرعه، در هنگام حمل و نقل و در زمان مصرف کاهش پیدا کند آب حاصل از صرفه جویی به مراتب بیشتر از آبی خواهد شد اکه از حوزه عمان به مشهد می رسد.

مساعدی با تاکید بر اینکه در گذشته آب به سه بخش تخصیص داده می شد اما حدود 20 سال است که این تقسیم بندی تغییر پیدا نموده است، گفت: امروزه یک احتیاج اساسی دیگر به نام محیط زیست وجود دارد. اگر قرار است آب تخصیص پیدا کند اولویت اول بخش شرب، اولویت دوم محیط زیست، اولویت سوم صنعت و اولویت آخر کشاورزی است. در بحث مصرف آب شرب سرانه مصرف در ایران 2 برابر اروپا است. بخشی از این مصرف طبیعی بوده و مربوط به اقلیم کشور است. اما بخش عظیمی از این مصرف مربوط به عوامل اجتماعی، مالی و فرهنگی است. سهم صنعت در کشور ما در مصرف آب برخلاف سایر دینا بسیار ناچیز است، سهم صنعت نصف سهم مصرف شرب است. بر اساس آمار تقریبی آب در بخش کشاورزی حدود 89 درصد، در بخش شرب هفت الی هشت درصد و در بخش صنعت دو درصد مصرف می گردد.

وی ادامه داد: البته در آینده خواسته یا ناخواسته سهم کشاورزی از مصرف آب کمتر خواهد شد زیرا منابع آب ما محدود است. از این مقدار محدود سهم بخش شرب به دلیل افزایش جمعیت و مسائل وابسته به آن و از طرفی سهم صنعت بیشتر خواهد شد. باید به سهم محیط زیست برای رسیدن به پایداری توجه گردد.

دنیای با نشاط مدرسه: دنیای با نشاط مدرسه | وبسایت ملزومات تحصیلی دانش آموزان